गरोदरपणातील लसीकरण

गरोदरपणात स्त्रियांना अनेक प्रकारे स्वतःची काळजी घेणे आवश्यक असते. यामध्ये निरोगी जीवनशैली निर्माण करण्याबरोबरच संतुलित आणि नियमित आहार घेणे, डॉक्टरांकडून नियमित तपासणी करून घेणे यासारख्या गोष्टी प्रमुख ठरतात. या नियमितपणामुळे आई आणि बाळ या दोघांच्याही आरोग्याची काळजी घेणे सहज सोपे होते. बाळ आणि आई या दोघांनाही आजाराच्या संसर्गापासून सुरक्षित करण्यासाठी गरोदरपणातील लसीकरण आवश्यक आहे. गर्भवती महिलांना ही लस आजारांपासून वाचवू शकते. त्याचबरोबर ही लस गर्भाचेही संरक्षण करून नवजात शिशूच्या शरीरात प्रतिपिंडे (अँटिबॉडीज) पोहोचविण्याचे काम करते. या प्रतिपिंडांमुळे निर्माण झालेली प्रतिकारशक्ती जन्मानंतरही काही महिने शिशूचे स्वतःचे लसीकरण होईपर्यंत संरक्षण करते. त्यामुळेच गरोदरपणात स्त्रियांचे लसीकरण महत्त्वाचे असते. मात्र, गरोदरपणात काही ठराविक लशी घेणे गर्भवती महिलांनी टाळावे किंवा त्याविषयी संपूर्ण माहिती घेऊन आपल्या डॉक्टरांकडून योग्य तो सल्ला घ्यावा. गरोदरपणात टीडॅप (टिटॅनस, डिप्थेरिया अँड पर्टुसिस) लस, टीटी (धनुर्वात) इंजेक्शन, टिटॅनस टॉक्झॉइड लस, इन्फ्लुएंझा लस यांसारख्या काही लशी सुरक्षित मानल्या जातात. गर्भवती महिलांना संसर्ग होण्याचा धोका अधिक असल्याने त्यांना या लशी देणे गरजेचे आहे.

‘टिटॅनस’ (धनुर्वात) हा एक जीवघेणा आजार असून ‘क्लोस्ट्रिडियम टेटानी’ या जीवाणुमुळे शरीरात पसरतो. एखाद्या उघड्या जखमेतून हा जीवाणू शरीरात प्रवेश करतो. अगदी छोटीशी जखमही या जीवाणूला शरीरात प्रवेशासाठी पुरेशी असते. चावा घेणे, कापणे, जळणे किंवा अल्सर यांसारख्या खोल जखमांमधून धनुर्वाताचा संसर्ग होण्याचे प्रमाण जास्त असते. टिटॅनस एखाद्या व्यक्तीच्या मज्जासंस्थेवरही परिणाम करतो आणि वेळीच उपचार न केल्याने जीवघेणादेखील ठरू शकतो. त्यामुळेच या आजारापासून संरक्षण होणे आवश्यक आहे.

नवजात शिशुंमधील धनुर्वाताचे प्रमाण अधिक आहे. बहुतांशवेळा प्रसुतिच्यावेळी निर्जंतुक न केलेल्या किंवा असुरक्षित साधनाने नाळ कापली जाते तेव्हा हा संसर्ग शिशुच्या शरीरापर्यंत पोहोचतो. त्यामुळे अशा संसर्गजन्य आजारांपासून नवजात शिशूंना वाचविण्यासाठी त्यांच्या शरीरात प्रतिपिंडे निर्माण होणे आवश्यक आहे. आईच्या शरीरातून ही प्रतिपिंडे शिशूपर्यंत पोहोचावी यासाठी हे लसीकरण महत्त्वाचे आहे. ‘नॅशनल इम्युनायझेशन शेड्युल’ अंतर्गतदेखील गर्भवती महिलांनी टीटी लस किंवा इंजेक्शनचे दोन डोस घेण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.

गरोदरपणात टीटी लसीकरण महत्त्वपूर्ण मानले जाते. ज्या गर्भवती महिलेला यापूर्वी टीटी लस देण्यात आलेली नसेल किंवा तिच्या लसीकरणाची पुरेशी माहिती उपलब्ध नसेल अशा महिलेला ही लस घेणे आवश्यक आहे. टीटी/टीडीवॅकचे दोन डोस प्रसुतिपूर्वी दिले जातात. हे दोन डोस एक महिन्याच्या अंतराने घ्यावे. गरोदरपणात टीटी इंजेक्शनचा दुसरा डोस प्रसुतीच्या ४ आठवडे आधी पूर्ण करायला हवा. जर ही तुमची पहिली गर्भधारणा नसेल, तर टीटी इंजेक्शन डोसची संख्या आधीच्या गरोदरपणातील स्थिती आणि दोन गर्भधारणेमधील कालावधीवर अवलंबून असते.

या संसर्गजन्य आजारापासून बचाव करण्यासाठी आपण सक्षम आहोत की, नाही याची पुरेशी कल्पना आणि माहिती महिलांना नसते. अशावेळी मार्गदर्शन आणि माहिती मिळवण्यासाठी आपल्या प्रसुती तज्ज्ञ अथवा स्रीरोग तज्ज्ञांची मदत किंवा सल्ला घ्या. त्यांच्या तपासणीतून तुम्हाला टीटी इंजेक्शन घेण्याबद्दलची माहिती मिळेल. तसेच याविषयी अधिक माहिती आणि मार्गदर्शन हवे असल्यास तुम्ही आमच्याशीदेखील संपर्क साधू शकतात.

धनुर्वाताचा संसर्ग टाळण्यासाठी अनेक प्रतिबंधात्मक उपाय करता येऊ शकतात. हा आजार टाळण्यासाठी पुढीलप्रमाणे काळजी घेता येईल.

गरोदरपणात टीटी इंजेक्शनचे काही दुष्परिणामही होतात. परंतु हे परिणाम सामान्य असल्या कारणाने घाबरून जाऊ नये. तसेच लस घेतल्यानंतर काही दिवस विशेष काळजी घ्यावी.

लस घेतल्यानंतर असा त्रास जाणवल्यास आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क साधून त्यांचा सल्ला घ्यावा.

शीतज्वर म्हणजे इन्फ्लुएंझा सामान्यत: ‘फ्लू’ म्हणून ओळखला जातो आणि ‘इन्फ्लुएंझा’ व्हायरसमुळे होतो. ताप, खोकला, सर्दी, डोकेदुखी, थकवा, स्नायू दुखणे, घसा दुखणे असा त्रास यामुळे जाणवतो. बहुतांशवेळा याचे प्रमाण वाढल्यास न्यूमोनियादेखील होऊ शकतो.

गर्भवती महिलांना इन्फ्लुएंझा होण्याचा धोका जास्त असतो. गरोदरपणात रोगप्रतिकारक आणि हृदय वाहिन्यांसंबंधी प्रणालीत बदल झाल्याने इन्फ्लुएंझामुळे गुंतागुंत होण्याचा धोका वाढू शकतो. यामुळे प्रीमॅच्युअर म्हणजेच गरोदर काळ पूर्ण होण्याआधी बाळाचा जन्म होणे आणि तसेच बाळ कमी वजनाचे भरणे याची शक्यता वाढते. तसेच गर्भाच्या मृत्यूचा धोकाही वाढतो. हा धोका आईला फ्लुचा संसर्ग झाल्यामुळे वाढतो.

गरोदरपणात इन्फ्लुएंझा लस आवश्यक आहे. जागतिक आरोग्य संघटना (डब्ल्यूएचओ), सेंटर फॉर डिझीस कंट्रोल अँड प्रिव्हेंशन (सीडीसी), एसीओएफ यांसारख्या जागतिक संस्थादेखील गरोदरपणात इन्फ्लुएंझा लसीकरण करण्याचा सल्ला देतात. गरोदरपणात ही लस घेणे सुरक्षित मानले जाते.

गर्भधारणेच्या दुसऱ्या आणि तिसऱ्या तिमाहीत म्हणजे तीन महिन्याच्या टप्प्यात ही लस घेण्याचा सल्ला दिला जातो. परंतु काहीवेळा इन्फ्लुएंझा लसदेखील पहिल्या तीन महिन्यात दिली जाऊ शकते.

गरोदरपणात नाकाद्वारे स्प्रेने दिली जाणारी इन्फ्लुएंझा लस घेणे टाळावे कारण ती जिवंत विषाणूंपासून बनविली जाते. लस आणि त्याचे टप्पे याविषयी अधिक जाणून घेण्यासाठी आपल्या प्रसुती किंवा स्रीरोग तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.

इन्फ्लुएंझा लशीच्या सर्वसाधारण परिणामांमध्ये इंजेक्शन दिलेल्या जागी वेदना होणे, त्वचेवर लालपणा, सूज येणे, मळमळ आणि थकवा जाणवणे यासारखी लक्षणे जाणवतात. या व्यतिरिक्त डोकेदुखी, पोटदुखी, थंडीताप यांसारखा त्रास जाणवतो. इन्फ्लुएंझा लशीचे काही असामान्य दुष्परिणाम म्हणजे चक्कर येणे, इंजेक्शन दिलेल्या जागी रक्त जमा होणे किंवा खाज येणे.

पर्टुसिस (टीडॅप) आणि फ्लू लसीकरण गर्भवती महिलांना एकाचवेळी परंतु शरीरावर वेगवेगळ्या ठिकाणी दिले जाऊ शकतात.

निरोगी गरोदरपणासाठी गरोदर काळातील लसीकरण ही एक महत्त्वपूर्ण पायरी आहे. हे लसीकरण केवळ तुमचेच रक्षण करीत नाही तर तुमच्या बाळाचेही जन्मापूर्वी आणि जन्मानंतर संरक्षण करते. गर्भवती महिलांसाठी या ठराविक लशी आवश्यक आहेत त्यामुळे गरोदरपणात टीडॅप लस, टीटी इंजेक्शन आणि इन्फ्लुएंझा ही तीन महत्त्वपूर्ण आणि सुरक्षित लसीकरणे आपण पूर्ण करायला हवी. गरोदर काळातील लसीकरणाबाबत काही प्रश्न अथवा शंका असल्यास आपल्या स्त्रीरोग तज्ज्ञांचा सल्ला अवश्य घ्यावा. तसेच या लसीकरणाबाबत अधिक आणि सखोल माहितीसाठी आमच्याशी संपर्क साधू शकता.